🔆હર્ષદ પંડ્યા ‘શબ્દપ્રીત’ ~ રંઝાડવા આવ્યા🔆

મને મારા જ પાળેલા અહમ રંઝાડવા આવ્યા
સમયની ચાલ પામેલા ભરમ રંઝાડવા આવ્યા

જગતના કાયદાકાનુન ભલે તું હાથમાં રાખે
તને તારાં જ પાકેલાં કરમ રંઝાડવા આવ્યા

ઘણાં ગ્રંથો બતાવી ધર્મને તેં ખૂબ થકવાડયો
હવે બસ એ જ થાકેલા ધરમ રંઝાડવા આવ્યા

કહો, શેની છે મજબૂરી, સબૂરી કેટલી ધરશો?
પળેપળમાં વાવાયેલા સિતમ રંઝાડવા આવ્યા

ક્ષણોની લઈ કુહાડી જિંદગીને કોણ કાપે છે?
તને તારા વિતાડેલા જનમ રંઝાડવા આવ્યા….

~ હર્ષદ પંડ્યા ‘શબ્દપ્રીત’

લાગા ચુનરીમેં દાગ ~ લતા હિરાણી

‘રંઝાડવા આવ્યા’ રદ્દીફ લઈને રચાયેલી આ ગઝલ એક સનાતન સત્યને લઈને ચાલે છે. રંઝાડવું એટલે દુખી કરવું. રંઝાડવાની પ્રક્રિયા સાર્વત્રિક છે અને રોજબરોજની છે. સતત ચાલ્યા કરે છે. બીજા તો ઠીક, માનવી પોતે જ પોતાને રંઝાડે, આ માનવ સ્વભાવ છે. દુખી થવાનું એના માટે સહજ છે. જ્યારે સુખી થવાની કળા એણે સાધ્ય કરવી પડે છે, શીખવી પડે છે.

આમ તો ઈશ્વરે માનવીને ખુશ રહેવાનું શીખવાડીને જ મોકલ્યો છે. બાળક ગમે તેવી કઠિન પરિસ્થિતિમાં હોય તો પણ દુખી ન હોય. કેમ કે દુખ શું, એ બાળક જાણતું નથી. એ જાગે ત્યાંથી ઊંઘે ત્યાં સુધી રમ્યા કરે. એને રમવા માટે પણ ખાસ કશું ન જોઈએ. પોતાના હાથ-પગ ને આંગળાથી પણ એ રમી શકે. જેવું બાળપણ જાય કે માનવી આ કળા ભૂલીને દુખી થવાની આવડત મેળવી લે છે.

કવિએ ‘મારા’ શબ્દથી કવિતાની શરૂઆત કરી છે અને પછી જાતને ‘તું’ બનાવી દીધી છે. સ્વને નિરખવાનો, પારખવાનો, ઢંઢોળવાનો આ ઉતમ રસ્તો છે. જાતમાંથી નીકળી જઈ શકાય તો જ જાતને જોઈ શકાય. જાતને જોવા માટે બહુ નિર્લેપ થવું પડે. અઘરું કામ છે આ.

કવિને અહીં જે કહેવું છે એ પોતે જ પોતાને રંઝાડવાની વાત છે. ‘હાથના કર્યા હૈયે વાગ્યા’, ‘પોતાના જ પગ પર કુહાડી મારવી’, ‘કરમના પોટલાં છોડવા જ પડે’ જેવી અનેક કહેવતો યાદ આવી જાય. અને જાતે પોતાને રંઝાડવાની વાત જ વિચારણા માંગી લે એવી છે. સત્ય એ છે કે આ વિશ્વમાં કોઈ માનવી દુખી થવા નથી માગતો, સૌને સુખ જોઈએ છે, તો પછી આમ કેમ?   

જીંદગીભર માનવી જાતને છાવરવાનો જ પ્રયાસ કરતો હોય છે. પોતાના વાંક એને વસતા નથી. જાત માટે સેવેલી ભ્રમણા એને ડગલે ને પગલે નડે છે તોય આંખ ખૂલતી નથી. અભિમાનની આવક, પૈસાની છત અને સમજણની અછત, પછી એ તમામ નિયમોની અવગણના કરી શકે છે, એ નિયમો રાજ્યે બનાવેલા હોય કે ધર્મે! અનેક દાખલા તમારી નજર સામે તરવરશે. અને આ જાતે જ દુખી થવાના મજાનાં રાજમાર્ગ છે!

“જગતના કાયદાકાનૂન ભલે તું હાથમાં રાખે” કર્મનો સિદ્ધાંત સૌએ સ્વીકારવો જ પડે છે, ખુશીથી કે ખૌફથી. એ સમજણથી અંદર ઉતારાય તો રંઝાડનો ભય ન રહે. પણ સમજ ક્યાંય વેચાતી મળતી નથી! “તને તારા વિતાડેલા જનમ રંઝાડવા આવ્યા.” આ થીયરી સ્વીકારી શકાય એવી છે કે ગયા જનમના કર્મો માણસે ભોગવવા જ પડે છે. વિચારીએ કે બાળક જન્મે છે. એક બાળક બંગલામાં જન્મી સુખમાં, લાડમાં આળોટે છે અને બીજું એક બાળક ફૂટપાથ પર પેદા થાય છે અને જન્મતાં જ એને ઉકરડે ફેંકી દેવાય છે! આ નવજાત બાળકે કોઈ કર્મ હજુ કર્યું જ નથી, એના પેદા થવાનું કર્મ પણ એનું નથી, એના મા-બાપનું છે તોય આમ થાય એમાં બાળકનો વાંક શું? આગલા જન્મના કર્મની થીયરી અહીં સ્પષ્ટ લાગુ થતી દેખાય છે…

પાપનો ભાર વધતાં પૃથ્વી પર પ્રલયની ચેતવણી લગભગ દરેક ધર્મે ઉચ્ચારી છે. પૃથ્વી પર પ્રલય આવે કે ન આવે, માનવી પોતાની જિંદગીમાં અનેક વાર પ્રલય અનુભવતો હોય છે. કેમ કે ધરમના ઓઠે જ એ સઘળા અનાચાર આચરે છે.  

આ વાતના બે અંતિમો છે.  એકબાજુ માનવી પોતે જાતે જ પોતાને દુખી કરી શકે તો બીજી બાજુ કોઈ રંઝાડવાના લાખ પ્રયત્ન કરે તોય કોઈ સમતા રાખી શકે, દુખી થવાનું તો દૂર, એને કોઈ અસર પણ ન થાય.  આ સિદ્ધિ છે, સિદ્ધ, સંતો જ એ કરી શકે.  

કર્મનો સિદ્ધાંત અને પોતે જ પોતાને રંઝાડયા કરવાની વાત કેટલી સરસ રીતે કવિ ઉશનસે અહીં કરી છે!

ગયા જન્મેય ‘માણસ’ નામની જાતે હું જન્મ્યો હોઇશ
નહીં તો આવડા તે હોય, આ જે થાક લાગ્યા છે ? ~ ઉશનસ